Muzikale cocktails op Abdijplein

Vroeger was het muziekleven overzichtelijk: een bluesgroep speelde blues, een rockband rock en een jazztrio jazz. Tegenwoordig is het een en al crossover, kruisbestuivingen, en dat zeker op het Abdijplein in Middelburg tijdens het Zeeland Nazomerfestival. Gisteren weer een - in alle opzichten - mooie en ook goedbezochte avond, met een weergaloos concert van Think of One ('wereldmuziek' is de gemakkelijkste omschrijving) en een optreden van de Amerikaans-Nederlandse band Melou (soul, jazz, folk, reggae, bossanova, swing, blues etc.) dat er weinig voor onder deed.

 
Think of One

 
Melou, met links de uit Zeeland afkomstige gitarist Maarten Reijniers en zangeres Annie Goodchild

 
En o ja, de PZC heeft dit jaar zijn eigen stek op het Abdijplein.

Festivalhart bloeit open

Het festivalhart van het Zeeland Nazomerfestival, ofwel het Abdijplein in Middelburg, is weer geopend.
Een korte impressie in foto's:


Festivaldirecteur Ruud van Meijel gebruikt de installatie van kunstenaar Krijn de Koning als kansel.


De Koning heeft ook het interieur van CBK Zeeland fors onder handen genomen.


De kunstenaar zelf, tweede van rechts, geeft uitleg.


Flamenco Barroco, met danseres Alicia Almeida, combineerde de sonates van Scarlatti met flamenco (foto's: RB).

Nazomerfestival op stoom

Het Nazomerfestival is drie dagen aan de gang en er is al heel wat moois te zien geweest. Van Kwartet is vrijwel iedereen onder de indruk, hoewel het een 'zwaar' stuk. Ook over de reizende productie Vandaag geen vis, die woensdag in première ging, zijn de berichten overwegend positief, al kan ik er zelf nog geen oordeel over vellen. De dansvoorstelling Wave - volgende week nog twee keer te zien in Middelburg - mag er zeker zijn (zie mijn recensie).

Afgelopen avond ging de derde locatievoorstelling in première: Dodendans, een huwelijksoorlog bij een bunker in de omgeving van Koudekerke. De tekst van Strindberg is prachtig en in de bewerking van Karst Woudstra, die tevens regisseert (een eenmalige rentree in het Nederlands toneel), nog krachtiger geworden. Toch raakte het me minder diep dan ik gehoopt, ondanks de prachtige setting en het verdienstelijke spel. Net of er toch wat ontbrak, zonder dat dat gemis direct te benoemen valt. Ook de reacties na afloop waren wisselend. Desondanks is Dodendans zeker een mooie theaterervaring.

Komende avond begint ook de programmering op het Abdijplein. Beeldend kunstenaar Krijn de Koning heeft een mooie, niet te vermijden installatie gebouwd (zie foto), die het publiek een verrassende blik op het plein moet bieden. Bordjes met de tekst Niet betreden ontbreken. Iedereen kan en mag erop plaatsnemen. Graag zelfs.

Kwartetten op Nazomerfestival

Een gewaagde maar geslaagde opening afgelopen avond van de achtste editie van het Zeeland Nazomerfestival. Kwartet (1981) van Heiner Müller, gebaseerd op Les liaisons dangereuses van Pierre Choderlos de Laclos, is een heftige tekst, doordrenkt van erotiek maar dan in uiterst bloemrijke taal.



Kwartet vergt veel van de toeschouwer, maar Ilse Uitterlinden en Erik Van Herreweghe brengen het stuk overtuigend en laten je van de taal - waarvan ze elke lettergreep beheersen - genieten. Dat is, voorwaar, een prestatie.

En dan is er die bijzondere locatie: de 'ontvangsthal' van de Covra, de opslagbunker voor radioactief afval in Vlissingen-Oost. Het is de plek waar treinen arriveren en hun gevaarlijke lading afleveren. Een risicovolle locatie, zou je denken, maar tegelijkertijd zo clean, zo beheerst, zo onwerkelijk. De hoge, galmende ruimte zorgt voor een extra dimensie. Het is de grote kracht van het Nazomerfestival dat ze die telkens weer weet te vinden.

Voor meer informatie over het festival, zie ook hier.

Bløf op weg naar Oktober

De nieuwe single Oktober, van het komende gelijknamige album, is vanaf volgende week maandag op de radio te horen en ligt, inclusief de Gorki-cover Vaarwel Lieveling, vanaf 19 september in de winkel. Het album zelf volgt op 3 oktober. Kortom, veel aandacht zal de komende tijd weer uitgaan naar Bløf.

Hoe je ook over de muziek mag denken, feit is dat de Zeeuwse band steeds weer vernieuwende wegen vindt om deze te presenteren en zichzelf en het publiek te verrassen. Umoja (2006) was, zeker voor Nederlandse begrippen, een even ongekende als geslaagde onderneming.

Ook van wat ze nu hebben gedaan, ken ik in Nederland geen vergelijkbare voorbeelden: twee albums tegelijk opnemen die een tweeluik vormen, maar deze los van elkaar - met een tussenpoze van een half jaar - uitbrengen (volgend jaar april verschijnt, inderdaad, April). Het zijn twee 'pure' platen, op intuïtie gemaakt: de eerste is volgens de band zelf 'rustig, ingetogen, akoestisch en donker van toon'; de tweede lichtvoetiger.



Daarnaast blijft Bløf pionieren op het gebied van digitale media, om fans nauw bij de band te blijven betrekken. Het eigen YouTube-kanaal is daar een van de voorbeelden van, maar ook het gebruik van Opendisc, dat (de immer alerte Edwin Mijnsbergen wees daar vandaag ook op) met Oktober weer een nieuwe impuls krijgt.

Via 'The Pickering Player' kunnen de cd-opnamen in het Pickering House in Ierland met acht camera's worden bekeken, waarbij de kijker zelf zijn shot kiest. De Pickering Player wordt op 25 september gepresenteerd tijdens Picnic 08 in Amsterdam.
Het zijn dergelijke vernieuwingen die, na al die jaren, toch weer heel nieuwsgierig maken naar een nieuw Bløf-album.

Overigens: het enige Oktober-concert in Zeeland en omgeving geeft de band, in samenwerking met de PZC, zaterdag 1 november in de Zeelandhallen in Goes. Zie hier.

Déjà vu bij Zand Almere

 
 
(klik op de foto's voor groter formaat)

Afgelopen dag bij het nieuwe popfestival Zand Almere geweest. Niet vanwege degenen die er optraden - de programmering is, hoe zal ik het nou zeggen, niet helemaal mijn smaak - maar omdat achter het initiatief dezelfde mensen schuilgaan als bij Concert at Sea op de Brouwersdam.

Het Zeeuwse festival heeft daarmee een zusje gekregen en wie beide evenementen kent, ziet heel wat overeenkomsten, vóór maar vooral ook achter de schermen. En bovendien is er een forse Zeeuwse inbreng. Ook de locatie in Almere is bijzonder: op het strand, dus letterlijk in het zand. En de sfeer, een van de sterkste punten van Concert at Sea, was ook daar - met 35.000 mensen - uitstekend.

Muzikaal gezien mankeerde er weinig aan, al ontbreekt voor de ware popliefhebber elk avontuur. Met namen zoals Nick & Simon (dit weekend ook in Goes), Jeroen van der Boom en Guus 'Kedeng kedeng' Meeuwis weet je wat je verwachten kunt, terwijl we Alain Clark (alweer mét vader) en VanVelzen inmiddels ook wel kennen.

Ilse DeLange is altijd aangenaam, maar helaas speelde zij niets van haar komende album, waar ze zo vol van is ('ik kan bijna niet wachten'). Het was ongeveer dezelfde set als bij het Kampvuurconcert, een paar weken geleden in Renesse.

 
 

(foto's: RB)

Dardenne

Geleidelijk komt steeds meer naar buiten over de komende (jubileum)editie van Film by the Sea. De jury, de openingsfilm (Burn After Reading), de opening van het Film & Literatuurprogramma (Brideshead Revisited) en diverse andere zaken waren al bekend. Gisteren werd ook onthuld dat de gebroeders Dardenne de Lifetime Achievement Award ontvangen.

Een mooie keuze, vind ik. Toen ik een paar jaar geleden verwachtingsvol L'enfant bekeek, was ik eerlijk gezegd wat teleurgesteld. Was dit nu de Gouden Palm-winnaar? Maar inmiddels ben ik hun sobere stijl - muziek ontbreekt bijvoorbeeld steevast - en hun invalshoek (de focus op de zelfkant van de Waalse samenleving) steeds meer gaan waarderen.

Tijdens het festival gaat hun nieuwe film in première: Le Silence de Lorna. Ik was er, bij de voorvertoning, behoorlijk van onder de indruk. Knap scenario, indringend in beeld gebracht en fantastisch geacteerd, met name door Arta Dobroshi in de rol van Lorna.



Vorige week L'enfant nog een keer gezien op de Vlaamse tv. Ineens begreep ik weinig meer van mijn teleurstelling van destijds.

Handtekening

Slechts van grote afstand kon je vanmiddag de 'handtekening' zien die William Verstraeten heeft gemaakt bij het Covra-gebouw in Vlissingen-Oost. Het complex zelf, met zijn Einstein- en Planck-formules, was al zijn kunstwerk; nu - vijf jaar na dato - heeft hij 21 betonnen cilinders geplaatst die samen de titel van het kunstwerk (Metamorfose 2003-2103) en zijn naam vormen.

 

 

Zeker zo boeiend is de tentoonstelling die Verstraeten samen met Dick de Bruijn bij de Covra heeft ingericht: Elementaire deeltjes. Het gelijknamige concept uit de fysica is de basis voor de opzet, om de overeenkomst - en verschillen - tussen wetenschap en kunst aan te geven. Maar het zijn vooral de namen van de deelnemers die indruk maken: Raoul De Keyser, Guy Mees, Daan van Golden, Leo Copers, Wolfgang Laib, Henric Borsten, Peter Koole, Ton Boelhouwer, Koen Delaere, Derk Thijs en Chris Brans

(op onderstaande foto (vlnr); z.t. (2008) van Koen Delaere, LA School van Peter Koole en Iron Lion Zion van Derk Thijs; foto RB)

 

De opening/onthulling - begeleid door Radioactivity van Kraftwerk - was tevens het publieke debuut in Zeeland van Lorenzo Benedetti, de nieuwe directeur van De Vleeshal. Een vriendelijke man, zo lijkt het, met Rolf & Viktor-uiterlijk, Hij hield een nogal academisch betoog over de invloed van de plaats, de directe omgeving, op de beleving van een kunstwerk. Bij de Covra speelt dat onmiskenbaar een rol, maar zeker ook bij de gotiek van De Vleeshal. Het was, zo zei hij, een van zijn voornaamste overwegingen om er directeur te worden.

Ver van familie

Vandaag naar buiten gebracht: de grote Indische film van Marion Bloem, Ver van familie, gaat bij Film by the Sea in Vlissingen in première. Het is de film die Bloem, ook bekend als schrijfster en beeldend kunstenaar, al vele jaren wilde maken, wat nu eindelijk is gelukt doordat stichting Het Gebaar er een substantieel bedrag in wilde investeren.

Het resultaat mocht ik twee weken geleden in Amsterdam alvast zien. Er zit een opvallende dubbelheid in de - met zichtbare toewijding gemaakte - film. Aan de ene kant is het een grootscheeps project: een productie van maar liefst 2,5 uur met tientallen bekende en minder bekende Nederlanders die eraan meewerken. Tegelijkertijd is het ook een 'kleine' film, die niet of nauwelijks geschikt is voor de bioscoop, maar vooral via de filmhuizen zijn weg zal vinden.

Voor mensen met een Indische achtergrond lijkt Ver van familie me bijna verplichte kost. Anderen zullen wat meer moeite hebben om in het verhaal getrokken te worden, maar uiteindelijk wordt het kijken toch beloond. Terence Schreurs, die de rol van Barbie speelt, is een aangename verrassing. Datzelfde geldt voor Anneke Grönloh, in de rol van grootmoeder.

Johnny de Jonge in Zebi

 

Best een verrassende expositie, daar bij de Jan van Leeuwen Stichting, gevestigd in het souterrain van de Zeeuwse Bibliotheek. Johnny de Jonge (Kwadendamme, 1979) uit Middelburg exposeert er enkele tientallen eigentijdse schilderijen, waarin popart, strips en kubisme samenkomen. De Jonge blijkt iemand die zijn invloeden - ook muziek hoort daar zeker bij - allerminst maskeert, maar daarbinnen toch zijn eigen stijl weet te vinden. Gezien zijn grote productie van de laatste jaren is hij duidelijk op het goede spoor beland. Daarbij is het mooi dat de Jan van Leeuwen Stichting ook dergelijke jonge kunstenaars volop de ruimte biedt. Nog te zien tot eind deze maand.

(Op de foto: I ain't a bad guy once you get to know me, acrylverf op doek, 2007. Foto: RB)

Lowlands en de waarde van opinies

Blijft altijd leuk: het vergelijken van recensies. Zoals bij Lowlands, met evenzoveel meningen als bezoekers. Volgens Erik Krebbers (GPD, regionale dagbladen) waren de 'hoogtepunten op één hand te tellen'; Hester Carvalho (NRC) - en ook anderen - vond het juist 'een prachtige editie'. De een vond Anouk helemaal niks, de ander juist geweldig (en daarmee een mooie wraak op Nico Dijkshoorn).

Maar soms zie je ook mooie eengezindheid, zoals het ingehouden enthousiasme over Franz Ferdinand, de waardering voor De Jeugd van Tegenwoordig en vooral The Opposites ('de nieuwe hoofdpredikers van de nederhopcultus', volgens Robert van Gijssel van de Volkskrant) en de loftuitingen aan het adres van Lucky Fonz III, donderdag 4 september overigens te zien op het Abdijplein in Middelburg tijdens het Zeeland Nazomerfestival.

Ondanks de relatieve waarde van opinies toch voor mezelf maar een paar namen genoteerd voor de nabije toekomst: Yeasayer, Santogold, Los Campesinos, MGMT en The Ting Tings:

Alpenwei, seringen en lelies

Na Blof, Racoon en diverse anderen laat Katinka Polderman - afkomstig uit 's-Heer Abtskerke - weer een heel andere kant van de in Zeeland gewortelde cultuur horen. Ze scoort er een regelrechte YouTube-hit mee.
Een geweldige tekst natuurlijk, maar vooral die droogkomische toon en onverstoorbare blik zijn onbetaalbaar. Weer een 'Sierzeeuw voor de Peijsleijst', zou Lantvanbelogte zeggen.

De vonk van Editors

Twee jaar geleden sloeg de vonk over met Editors. The back room (2005) was een prachtplaat, en dan met name Munich en All sparks. Eendagsvlieg, dacht ik tegelijkertijd. Die conclusie werd gelogenstraft met het tweede album: An end has a start (2007). En weer de gedachte: geweldige band, maar voor hoe lang? All sparks will burn out, in the end, tenslotte. Toch blijkt de vonk onverwacht standvastig. Morgen sluiten Editors Lowlands af.

Hemelvaart

In Goes gaat de kermis jaarlijks terug naar zijn religieuze oorsprong. De attracties staan tussen en rondom de beide Maria Magdalenakerken, maar wat ooit bij elkaar hoorde is allang verworden tot een scherp contrast. Geen treuriger vermaak dan de kermis van nu, met de jongste generatie exploitanten die het vrijwillig misselijk worden begeleiden met een vaste litanie echoënde kreten, waar veelal alleen let's go en come on in valt te onderscheiden, maar die verder eerder doet denken aan duivelse boodschappen. Het is met kermis net als met McDonald's: er is een duidelijke aantrekkingskracht, maar na afloop voel je je vooral zondig, want te veel betaald voor inferieure waar. En toch trap je er, als je niet oppast, de volgende keer weer in. Gelukkig is het in Goes na vandaag voorlopig weer gedaan.

Weekend zonder Vampire Weekend

De voornaamste afwezige de komende dagen op Lowlands is wel Vampire Weekend, wat mij betreft een van dé ontdekkingen van het jaar. Het album dat het kwartet uit New York eerder dit jaar uitbracht, met geestige teksten en onder meer Afrikaanse invloeden à la Paul Simons Graceland, onttrekt zich briljant aan alles wat momenteel modieus is in de popmuziek. En ook de videoclips zijn even eigenzinnig als amusant. Mijn favoriet is Oxford Comma, al blijft vooral A-Punk natuurlijk ook onweerstaanbaar.
Ze zijn er niet, dit weekend in Biddinghuizen. Net zo min als ik. Gezien de weersvoorspellingen is dat misschien maar beter ook. Bovendien kun je tegenwoordig via de digitale kanalen alles bijna net zo goed volgen. Wel zo ontspannen. En droog.

Kunststad van het Jaar?

Vlissingen heeft zichzelf aangemeld als Kunststad van het Jaar 2008. Wie niet waagt, die niet wint, toch? De prijs is een nieuw initiatief van Kunstweek, die alles wat met beeldende kunst in Nederland te maken heeft degradeert tot verkiezingen en ranglijstjes. Leuk om te lezen misschien, wat zegt het nou uiteindelijk? Vlissingen - lees Leon Riekwell en zijn Buro Beeldende Kunst (deWillem3) - zet zich weliswaar onvermoeibaar in als het gaat om beeldende kunst en het realiseren van verrassende exposities en projecten, maar Kunststad van het Jaar?? Daarvoor bruist Vlissingen nog niet in de breedte, want heel veel meer dan Riekwell en de zijnen en Galerie Dumais is er toch echt niet. Nog niet, in elk geval, want wat niet is kan nog komen. De vestiging van Jan van Munster in en bij de Oost-Souburgse watertoren belooft bijvoorbeeld veel, maar de eerste tentoonstelling moet nog plaatsvinden. En, gemeente, hoe staat het eigenlijk met de ideeën voor een cultureel centrum op het Scheldeterrein?
Wat zou Middelburg, toch dé Zeeuwse kunststad, eigenlijk van de Vlissingse aanmelding denken?

100.000.000etc & Paalvast

Altijd de moeite waard, een bezoek aan de galerie van William Verstraeten in Middelburg, met die onmogelijke naam die meestal wordt afgekort tot Revolution 100.000.000etc Gallery. Een gouden greep is het aanpalende horeca-etablissement, dat altijd zorgt voor wat levendigheid en een bezoek extra aantrekkelijk maakt.
Momenteel hangt er, in de expositie The Blessed Mountain, van alles door elkaar, maar wel op een zorgvuldig gecomponeerde manier: werk van Zeeuwse kunstenaars zoals Wido Blokland, Michiel Paalvast en Verstraeten zelf naast dat van internationale grootheden zoals Damien Hirst, Dirk Braeckman en Jake & Dinos Chapman. Verrassend is vooral de inbreng van de jonge Paalvast, die een niet te stuiten ontwikkeling lijkt door te maken (foto: Open Lucht, 2008).



Van Verstraeten gaan we binnenkort nog meer horen, want hij is bezig op een bijzondee manier zijn 'handtekening' te zetten bij het Covra-gebouw (opslag radioactief afval) in Vlissingen-Oost, dat hij eerder al omtoverde tot een waar kunstwerk. Op 21 augustus wordt het resultaat onthuld.

Zilke in Hasselt

Een eerste tip van de sluier die het Zeeland Nazomerfestival nog omhult, wordt dezer dagen opgelicht in Hasselt (B), tijdens het bezoekenswaardige festival Theater op de Markt. Daar is de productie Zilke te zien, over enkele weken een van de vier locatievoorstellingen tijdens het Zeeuwse festival. Plaats van handeling zal dan stadspark de Hollandsche Hoeve in Goes zijn. In Hasselt wordt het opgevoerd op een binnenplaats in de stad zelf, omzoomd door een klooster.
Zilke is een wonderlijke productie, een aanvankelijk vrijwel niet te volgen verhaal over het meisje Zilke dat meerdere malen per dag sterft om door de dood weer tot leven te worden gewekt. Haar moeder exploiteert haar door Zilke te verheffen tot circusact. Geleidelijk wordt duidelijk hoezeer alles als metafoor kan worden gezien, zonder dat die tot in detail wordt ingevuld.
Het stuk is een mengeling van circus, parabel, musical, variété en wat al niet meer, met vooral prachtige muziek van Peter Vermeersch, uitgevoerd door zijn Flat Earth Society. De mooie Charlotte Vandermeersch overtuigt in de titelrol. Niet iedereen zal met Zilke uit de voeten kunnen, maar het Nazomerfestival staat in elk geval een opmerkelijke, gedurfde productie te wachten.
Het was mooi om in Hasselt te zien hoe de nonnen af en toe de gordijnen openschoven om te zien wat er op het plein gaande was, maar al snel dachten zij er het hunne van en gingen een voor een de lichten uit, zeker na de uiterst scabreuze scène van 'Patsy Andersuitgedraaid' en 'Greet Van Dieperin'.

De onzichtbare regisseur

De grote Zeeuwse festivals naderen weer: op dinsdag 26 augustus begint het Zeeland Nazomerfestival, op vrijdag 12 september Film by the Sea. Het filmfestival bracht vandaag met trots - en terecht - zijn openingsfilm naar buiten: Burn After Reading van de gebroeders Coen, met een ware sterrencast.
Vooruitlopend op het Nazomerfestival vandaag in Rotterdam Karst Woudstra geïnterviewd, die in Zeeland een van de vier locatievoorstellingen zal regisseren: Dodendans van August Strindberg, dat wordt opgevoerd in het Walcherse bunkerlandschap. Woudstra maakt min of meer zijn rentree in Nederland, maar dat is echt eenmalig, verzekert hij, want hij heeft bitter weinig op met het vaderlandse toneel.
Mooi is hoe Woudstra zijn taak opvat: de ideale regisseur is een onzichtbare regisseur:

,,Het moet juist een zichzelf wegcijferende figuur zijn. Het liefst wil je niet zien dat het stuk is geregisseerd. Veel collega’s willen echter juist, coûte que coûte, wel hun handtekening zetten en ontlenen daar ook een soort opwinding aan. Dat ligt zó ver buiten mijn interesse."

Het interview verschijnt vrijdag 22 augustus in de jaarlijkse ZNF-bijlage van de PZC.

Coldplay vs Depeche Mode

De prijs voor de meeste curieuze videoclip 2008 gaat naar... Coldplay! De band introduceert (?) het fenomeen video cover: een clip die nadrukkelijk verwijst naar een andere video. In dit geval gaat het om de clip bij Viva la Vida - overigens een even pompeus als niksig nummer, in my humble opinion - waarbij de grote Anton Corbijn een tweede clip heeft gefabriceerd die openlijk refereert aan Enjoy The Silence van mijn all time heroes (iedereen heeft recht op zijn afwijking) Depeche Mode, ook door Corbijn gemaakt.





De koningsmantel en kroon zijn zelfs dezelfde, zo is mijn indruk. Volgens Chris Martin en de zijnen is de video gemaakt 'out of love for Depeche Mode and the genius of Anton Corbijn'. Over het resultaat valt te twisten; mijn mening wordt sterk beïnvloed door de belabberde gehalte van het Coldplay-nummer. Aardig is zeker wel dat de video duidelijk in Nederland is opgenomen, inclusief Binnenhof, Madurodam en oranje vlaggetjes.

ZB Digitaal

Ook bloggen is een kunst, weet ik inmiddels. En elke vorm van kunst heeft haar voorhoede nodig, haar gangmakers. Zonder twijfel de beste Zeeuwse blog is ZB Digitaal van Edwin Mijnsbergen, met doorgaans meerdere posts per dag over digitale ontwikkelingen en de invloed daarvan op het bibliotheekwezen (ZB staat voor Zeeuwse Bibliotheek). De afgelopen maanden heeft hij me al - op zeer leesbare en onderhoudende wijze - op talloze relevante en leerzame zaken gewezen, zoals afgelopen weekend nog op An anthropological introduction to YouTube van Michael Wesch: een video van bijna een uur (een eeuwigheid in digitale termen; het enige vergelijkbare voorbeeld dat ik ken is The Last Lecture van de vorige week helaas overleden Randy Pausch), die ik niettemin uiterst geboeid heb uitgekeken. Checken dus. En voeg gelijk een RSS-feed van ZB Digitaal toe, niet voor niets in maart van dit jaar winnaar van een Dutch Bloggie.

Gedenken en spelen in Berlijn

De afgelopen dagen in Duitsland doorgebracht, waarvan een deel in Berlijn. De vorige keer dat ik er was, zal in 1983 of 1984 zijn geweest, toen de Muur er nog stond. Onvoorstelbaar wat er allemaal is gebeurd sindsdien en je voelt er op alle fronten het nieuwe elan. Geen wonder dat veel kunstenaars - ook uit Zeeland - er hun heil zoeken. Berlijn kan in elk geval gerust worden opgenomen in het groeiende rijtje wereldsteden waar ik me thuisvoel, net zoals in - bijvoorbeeld - San Francisco, New York en Ottawa.
Opmerkelijk is vooral het inmiddels drie jaar oude holocaustmonument, vlak bij de Brandenburger Tor: 2711 grijze betonnen blokken, zo groot als graven maar sterk variërend in hoogte. Indrukwekkend is het zeker, zo midden in de stad. Voor kinderen vormt het rasterachtige padenpatroon tussen de soms metershoge blokken een prachtig labyrint. Zo ontstaat een wonderlijke combinatie: een onontkoombaar monument dat uitnodigt tot zowel gedenken als spelen.